دکتر سعیدی مشاور و ناظر زمین شناسی ساختمانی برای پروژه ی مطالعات خدمات پژوهشی پتانسیل یابی پهنا های مستعد آب های ژرف کشور در گفتگو با خبرنگار پايگاه خبري تحليلي آب ايران مي‌گويد: من گزارش های فاز صفر را داوری کرده ام و بايد بگم آب های ژرف آغاز راه است و از نظر من هنوز وقت استفاده از آب های ژرف نرسیده است... !

ایران کشوری استثنایی در زمینه داشتن منابع آبی به ویژه منابع آبی ژرف است که به گفته برخی کارشناسان اگر استحصال آب های ژرف طبق پژوهش های دقیق، جانمایی درست و تاکید بر اثبات تجدیدپذیر بودن صورت گیرد، در شرایط کمبود شدید آب شرب بلامانع است.

دکتر عبدالله سعیدی مشاور و ناظر زمین شناسی ساختمانی برای پروژه ی مطالعات خدمات پژوهشی پتانسیل یابی پهنا های مستعد آب های ژرف کشور که کارفرما ی آن موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو می باشد در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی آب ایران می‌گوید: در این پروژه که مشاور آن دانشگاه تهران هست، من گزارش های فاز صفر را داوری کرده ام و باید بگم آب های ژرف آغاز راه است و از نظر من هنوز وقت استفاده از آب های ژرف نرسیده است… !

وی در پاسخ به این سوال که بحران آب چه قدر جدی هست از نظر شما؟ و چی شد که ما به این نقطه رسیدیم و حال چه باید کرد؟ گفت: من فکر می کنم بحران آب خیلی جدی است برای این که  به نظرم ما کبود آب نداریم ولی آب را به شدت ضایع می کنیم . قطعا می دانید که آمار های تمام مصارف آب کشور شامل کشاورزی و صنعتی و شهری و … به طور دقیق وجود دارد. درصد بسیار بزرگی از این آب ها صرف کشاورزی می شود. ما  اگر می خواهیم آب را نگه داری کنیم باید مدیریت آب را در کشاورزی بسیار قوی کنیم. این یک پروسه ی بسیار بزرگی هست که بایستی وزارت نیرو و وزارت کشاورزی آن را انجام دهند. ما آب ها را بی رویه مصرف کرده ایم بدون این که بدانیم؛ که البته وزارت نیرو به طور دقیق می داند که ما چه مقدار باران داریم و چه مقدار برداشت می کنیم.

سال به سال بر پایه ی آمار های منتشر شده از بارندگی ها کم می شود و این یک روند جهانی است که به دلیل تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی در حال وقوع است و اصولا تمام فرآیند هایی که در زمین رخ می دهد به صورت سیکل هست و بارندگی هم یکی از این سیکل ها بوده و دوره های کم بارش و یخ بندان در زمین وجود داشته است. ما در حال حاضر در یک سیکل کم بارش در کشور هستیم. امسال وزارت کشاورزی عنوان کرد که ما از لحاظ تولید گندم به خودکفایی رسیده ایم اما این صحیح نیست. به دلیل این که در سال های پر بارش بهاری وقتی گندم دیم کاشته می شود برداشت زیادی خواهیم داشت . اما این برداشت دیم است که از آب های جاری استفاده می کند و از آب های رو سطحی و زیر سطحی استفاده نمی کند و باعث می شود بیش از مصرف تولید گندم کنیم به معنی خودکفایی نیست و برحسب اتفاق می باشد و دوره های پر باران بهاری باعث این اتفاق می شود. بنابراین این دوره های بارندگی متفاوت است. ما هیچ رابطه ای بین نرخ بارندگی و مصرف از آب های زیرزمینی را رعایت نکردیم. به نظر من باید آب هایی که در فصول پاییز و زمستان بدون مصرف وارد دریا ها و حوزه های رسوبی می شود را جمع و نگه داری کرد. به طور مثال در هفته های اخیر در بخش های جنوبی کشور مثل هرمزگان و سیستان و بلوچستان و به خصوص در بلوچستان یکی از ویژگی های بارز آن این است که اصلا آب شور ندارد و تمام آب های آن شیرین است و رودخانه هایی بابستر های بیش از 300 متر وجود دارد وقتی سیلاب ها راه می افتند می توان این آب های سیلاب را کنترل کرد و سد های زیادی در آن جا به این منظور بهتر است زده شود.

وی ادامه داد: برای این آب های به اصطلاح مفت باید برنامه ریزی شود و باید به وسیله ی سد‌ها کنترل شوند. ما در هرمزگان سد های زیادی داریم که آن ها برای تغذیه ی آب خوان ها خیلی خوب هستند. اما این سد ها باید به طور مرتب رسوب زدایی شوند. در مجموع بایستی یک معادله بین نرخ بارندگی و نرخ برداشت برقرار باشد که ما یک طرف این معادله را با برداشت بیش از حد آب بهم زده ایم .  ما باید برداشت ها را تنظیم کنیم و به نظر من به طور مثال در زمینه ی کشاورزی اگر یک محصول را از خارج وارد کنیم سودش بهتر از این هست که آبخوان های خود را از بین ببریم .  وقتی ما آب را از زمین برداشت کنیم، منافذ بین دانه ای خاک از بین می روند و خاک نشست کرده و فشرده می شود و یک محل غیر قابل نفوذ برای آب تبدیل خواهد شد.

 

من شاید تنها فردی باشم که با این طرح به طور جدی مخالفم .ما وقتی نمی توانیم آب های سطحی و سفره های آب زیرزمینی را مدیریت کنیم مطمئن باشید آب های ژرف را نیز تخریب کرده و از بین می بریم. ما سرتاسر کشور را خشک کرده و به بیابان زایی کمک می کنیم. باید مدیریت آب در کشور را درست کنیم. ما هنوز در بسیاری از مناطق کشور علی رغم آن که می دانیم دارای مشکل در آب هستیم اما کشاورزی ما، کشاورزی سنتی 500 سال پیش است. البته در 500 سال پیش به خاطر وجود قنات از ما بهتر کار می کردند. آب ها را توسط کانال های زیرزمینی بدون این که تبخیر و یا جذب خاک شوند هدایت می کردند و خیلی هم خوب اقتصاد مصرف آب را می دانستند. ما چون آب ها را به شدت خراب کردیم و شاهد فرونشست های وحشتناک در سراسر کشور هستیم، به فکر در آوردن آب های ژرف افتاده ایم.اولین معضلی که برای آب های ژرف باید درنظر گرفت و مطالعه کرد این است که آیا استخراج این آب ها صرفه ی اقتصادی دارد یا خیر؟ و این آب با چه قیمتی به مردم داده خواهد شد؟ من پیشنهاد کردم این پروژه را به صورت پایلوت در یک منطقه  امتحان کنیم.

 

در همه جای دنیا آب که قرار است به دست مصرف کننده برسد حساب و کتاب شده و بررسی می کنند که چقدر خرج برای آن شده است. در کشور های اروپایی به شدت روی مصرف صحیح آب تاکید داشته و به طور قاطع با مردم برخورد می کنند وبه بچه ها از کودکی آموزش می دهند که آب بسیار گرانبها بوده ولی ما آموزش درستی برای مصرف حتی به مردم نداده ایم. آب های ژرف هم در صورت استخراج همان مسیری را می روند که آب های سطحی و زیر سطحی در کشور ما رفته اند. مدیریت حرف اول را می زند . نگه داری آب بسیار مهم است . اگر الان با کنترل آب ها، آن را مدیریت کنیم می توانیم خیلی کمبود نداشته باشیم. روش های تولید آب از جمله آب شیرین کن ها هم روش خوبیست که ما می توانیم روی آن برنامه ریزی کنیم.

 

این کارشناس با اشاره به مشکلات استخراج این آب‌ها بیان کرد: ممکن است سازند هایی که در ژرفا باشد سازند های شور باشد و آب حاصل شور شود و این دارای ریسک است .بنابراین تا زمانی که داده های ژئوفیزیک وجود نداشته باشد صحت آن خیلی مورد تایید نیست. اولین جاهایی که می شود کار کرد مناطقی هست که سازند های شور نداشته باشیم. مثل کوه های زاگرس؛ چرا که  از داده های شرکت نفت به دلیل این که تا عمق 3000 متری برای استخراج نفت حفاری کرده اند می توان استفاده کرد.  آب های کارستی که در این مناطق در سازند های آهکی زندانی هستند، این آب ها خورندگی ایجاد می کنند و فضایی را در سنگ های آهکی که قابلیت کارست شدن داشته باشند به وجود می آورند. تمام چشمه های بزرگی که در زاگرس وجود دارد و به آن ها سراب می گویند آب های کارست هستند. آب هایی که در اثر بارندگی در یک محیط آهکی جمع می شوند و بلاخره از جایی به بیرون زمین می آیند.  آب های کارست به سطح نزدیکتر است و کم خرج تر هستند. بسیاری از این آب ها از طریق عمق به دریا ها و خارج از کشور می روند که باید مطالعه شوند.

من باورم بر این است که هرچیزی را که داریم نباید شانس آن را از بین ببریم. و یک مملکت بی آب و علف به آیندگان تحویل دهیم . والدین ثروتمندی را در نظر بگیرید که همه ی پول و اموال خود را مصرف کرده و برای کودکان خود چیزی را باقی نمی گذارند. ما نباید تمام منابع خود را تمام کنیم. در مورد نفت هم قضیه همین است . اما آب حیاتی تر از مواد هیدروکربنی است .

مدیریت منابع آب باید قوی و جدی شود. هیچ چیز به جز این مساله نمی تواند جلوی تخریب منابع را بگیرد. مصارف باید مشخص باشد. از ضایع شدن آب ها باید جلوگیری شود. زمانی که سازمان زمین شناسی آب های کارست را مورد مطالعه قرار داد ، پروژه را مبنی بر آب های کارستی که از کرمانشاه و زیر سطح به مرز های باختری خارج می شود به این سازمان پیشنهاد دادیم اما نتیجه ای حاصل نشد.

ما هنوز که هنوز است بسیاری از آب های سطحی را از دست می دهیم . آب هایی که از البرز به سمت خزر می روند در زمستان که فعالیت کشاورزی وجود ندارد، این آب ها به سمت دشت مرکزی برنمی گردند. آب های زیادی پاییز و زمستان که به سمت دریا می روند راباید به سمت دشت ها برگرداند. اگر سدی زده شود برای این که هم از نیرو‌ی آن استفاده شود و هم از آب آن از نظر من خیلی صحیح نیست. گاهی این سد ها باید فقط برای استفاده از آب ایجاد شوند و انتقال آب به این سو و آن سو و نه برای تولید برق؛ ما باید به طرف انرژِهای پاک حرکت کنیم و به سمت باد و خورشید برویم و آب را فقط برای آب مصرف کنیم .

آب های زیادی که از دست می روند ؛ به طور مثال همان آب هایی را می‌توان نام برد که از بلوچستان به سمت عمان می روند و ما باید جلوی آن بگیریم. آب هایی که با سرعت بالا از تفتان و … می آِیند و ما اگر این سیلاب ها را با سد های کوچک مهار کنیم بسیار عالی است.

دکتر سعیدی درباره ی سد گتوند نیز یادآور شد: در این پروژه که من  در زمان ساخت و مطالعه آن مشاور کارفرما بودم به شدت مخالفت می‌کردم و قبل از این که آب وارد آن شود گفته بودم آنجا  تنها یک توده ی نمک نیست بلکه یک لایه ی بزرگ نمک وجود دارد که بستر خود رودخانه و چپ و راست آن را می‌پوشاند و بالاتر از دریچه سد گتوند نیز رودی هست به نام رود شور که ظاهرا خشک است اما وقتی که بارندگی می شود این رود که بستر آن نمکی است وارد دریاچه سد گتوند می شود و مساله همان تیکه ی نمکی نیست و منابع زیادی در آنجا باعث شوری آب سد خواهد شد. من آن زمان پیشنهاد کردم پیش از این که آب وارد سد شود سد را ایزوله کنند اما این اتفاق انجام نشد .باید بهترین روش را که از شور شدگی آب این سد جلوگیری می کرد همان موقع پیدا می کردیم و این سد الان فاجعه است و ما شاهد نخلستان ها‌ی از بین رفته و خشک شده در آنجا هستیم.

وی خاطر نشان کرد: سد سازی در دنیا دیگر منسوخ شده است چرا که اکوسیستم را از بین می برد و مقدار بسیار زیادی از آّب ها را تبخیر می کند. یکی از عوامل بزرگ خشک شدن دریاچه ارومیه نیز همین سد ها و چاه های اطراف آن هستند و هم چنین جاده ای که وسط آن کشیده شد. اگر این دریاچه خشک شود فاجعه ای دیگر به بار خواهد آورد. یکی از مسایل مهم در آن جا این است که از نمک های بستر دریاچه برداشت می کنند و آن جا شخم زده می‌شود که در این صورت با یک وزش باد ریزگرد های شدیدی ایجاد خواهد شد و این‌کار صحیح نیست.  اگر نمک باقی بماند و آفتاب بخورد سفت شده و به صورت طبیعی این اتفاق نخواهد افتاد.